Historie van de kerk

Geschiedenis van de St. Donatuskerk

Gebouwd rond circa 1050, is de zaalkerk van Leermens op een van de hoogste radiale wierden van de provincie, waarschijnlijk één van de oudste kerken in Noord-Nederland. Tussen 1170 en 1200 werden er diverse aanbouwen toegevoegd, waarschijnlijk aparte kapelruimten. Later kregen deze aanbouwen topgevels en werden het echte dwarspanden. In de 12^e eeuw kreeg de kerk daarnaast een inspringend koor met halfronde apsis. Het schip werd verhoogd met een rondboogfries, aan de zuidzijde rustend op kraagsteentjes in de vorm van beestenkoppen. De bouw van het laatromaanse koor halverwege de 13^e eeuw was de laatste grote verandering.

De oorspronkelijke westtoren uit de 11^e eeuw werd in 1190 vervangen door een breed bakstenen westfront met twee smalle torens. Het westfront was in de loop der eeuwen echter zo bouwvallig geworden, dat deze in 1822 werd vervangen door een houten dakruiter. De huidige dakruiter is na de brand van 1957 geplaatst. Deze brand, waarbij ook het Van Oeckelen-orgel verloren ging, zette aan tot een algehele restauratie.

Het koor heeft een meloenvormig koepelgewerf, met een geschilderd baksteenpatroon, waarschijnlijk van voor 1250. De acht ribben van het gewelf komen samen in een sluitring in de vorm van een rozet, waarin het Lam Gods is afgebeeld. Het rozet wordt omringd door acht passen, afwisselend gevuld met de symbolen van de vier evangelisten en bladornamenten. Van het gemetselde doksaal (uit 1250-60) rest slechts één boog in het zuiderdwarspand met daarop twee zwaargehavende schilderlagen. De oudste bevat passiescènes, met (vermoedelijk) de geboeide Christus aan de linkerkant, van de jongste laag resteren apostelfiguren met sterren. De overige schilderingen stammen uit de 15^e eeuw: op de noordwand van het koor zien we restanten van St. Donatus of St. Nicolaas, op de zuidwand zijn St. Sebastiaan, de tronende Maria met kind en Sint Ursula met schuilende maagden onder haar mantel afgebeeld. De gekroonde figuur rechts van Sebastiaan zou keizer Diocletianus kunnen zijn.

Onder de kansel is een luik naar een lage, ruime kelder, die tijdens de Tweede Wereldoorlog dienst heeft gedaan als schuilkelder voor onderduikers.

De grafkelder onder het koor is vermoedelijk in de 16^e eeuw gebouwd; in 1541 is Willem Clant hier begraven. Zijn grafzerk staat tegenwoordig in het noorderdwarspand tegen de muur.